Manipulator üçün insanın varlığı yalnız onu idarə etmək üçün var. Heç bir insan manipulator doğulmur- “tabula rasa” anlayışı kimi yaradılan bir körpə, adaptasiya olduqca “öyrənir”.
Şüursu seçilən bu strategiya insanda manipulasiya formasını avtomatizma çatdırır.
Real hisslərin gizlədilməsi – bəzən özünə belə
Riskdan qaçış, özünü müdafiə pozisiyası
Manipulyatorlar o inasanlardı kı, özünə və başqalarına obyekt kimi yanaşaraq, istifadə və kontrola məruz qalırlar. Müasir manipulyator elmi və bazar yanaşmasının məhsulunu təşkil edir.
Hər birimizin daxilində manipulator var, az və ya çox. Müxtəlif rollar oynadığımıza görədə, fərqli manipulasiya növünü seçirik.
Passiv manipulyator bununla əlaqədar olaraq belə mövqeyi tutur: “Mənimlə olan heç nəyi idarə bilmirəm əgər…. Beləliklə, mən ümumiyyətlə heç nəyə nəzarət etməyəcəyəm!” Passivlər sırasına Əski, Yapışqan, Əla oğlan, Müdafiəçi aiddirlər.
Aktiv manipulyator başqa cür hərəkət edir: o başqaların acizliyindən istifadə edir. Öz könüllü qurbanları üzərində nəzarəti qurur və bunu əldən verməmək üçün hər şey edir. Buraya Diktator, Kalkulator, Dələduz, Hakim aiddirlər.
1. DİKTATOR. Öz gücü ilə hamını qorxuda saxlayan insan rolu. Qurbanlarını idarə etmək istəyən belə insanlar əmr verməyi sevirlər.
2. ƏSKİ. Adətən Diktatorun qurbanı rolunda çıxış edir və onun düz ziddiyyətini təşkil edir. Özünü qurban göstərməyi sevən biri. Mazoxist düz çıxar. əslində bu insanlar məhs əzilməkdən həzz alırlar və bununla güclü hiss etmədən latent idarəni ələ keçirirlər. O öz həssaslığını və zəifliyi göstərir, unudur, eşitmir, o passivdir və susqundur.
3. KALKULYATOR. Hamımızda olan bir manipulasiya növü. Bu insanlara “yüz ölç, bir biç” anlayışı aiddir. Nəzarəti sevən bu növ manipulatorlar adətən qalib çıxır.
4. YAPIŞQAN. Məsuliyyətsizliklə qalibiyyəti əldə edən, öz vecsizliyi ilə idarə edən, bu insan nə etsə belə onun üçün bir cəza kəsilmir. O başqalarına onun işini onun üçün etməyə icazə verir.
5. DƏLƏDUZ. Təcavüzkarlıq, sərtlik və bədxahlıq göstərir. O təhdidlərin köməyi ilə ətrafındakılarları idarə edir. Hər bir yola əl atan varlıqlar.
6. ƏLA OĞLAN. Səmimi, qayğıkeş, diqqətli, həmişə yanınızda olan bir tanış. O sadəcə öz mehribanlığıyla öldürür. Çox güclü bir manipulator. Pisliyini təsdiq etmək mümkün olmayan. Bu insanlara “çox yaxşı, yaxşı deyil” anlayışı yaraşır.
7. HAKİM. Tənqidi vurğulanmışdır və skeptikdir. O heç kəsə etibar etmir, daim ittiham edir və hiddətlənir, tez küsəndir və kinlidir. Paranoid fikirlər bu insanda birinci yer tutur. Şübhələr ona qalib gəlməyə kömək edir.
8. MÜDAFİƏÇİ. Bəlkə bu manipulatoru “Dayə” adlandırsaq daha düzgün olar. Hamını bağışlayan, köməyə gələn, tənqiddən uzaq. Hakimin ziddiyyəti. Himayə etməyi sevən bu insanlar məhs bu yolnan hər şeydən xəbərdar olurlar.
Dəyişmək heç vaxt gec deyil:manipulatorda çevirilib aktualizator ola bilər.
Əgər manipulyator — çoxtərəfli şəxsiyyətdirki, müxtəlif tərəfləri konflikt ziddiyyətindədir, aktualizator —hərtərəfli şəxsiyyətdirki, tərəfləri bir-biri ilə vəhdət təşkil edir.
Özünüzü öyrənin, sevin, ideala çatmaq arzusunda olun. Və bir gün aktualizator olub özünüzü və ətrafdakıları tam tanıyacaqsız.
P.S. Manipulatorlar təsnifatı Everet Şostromun “İnsan-manipulyator. Aktuallaşdırmaya manipulyasiyadan daxili səyahət.” əsəri əsasında götürülmüşdür.
Aydan Xasməmmədzadə,
Psixologiya və Konsultasiya mərkəzinin klinik psixoloqu, psixoanalitik.
