Eşqə bağlı ən təməl təsnifatı ehtiraslı və yoldaş eşq sinifləndirməsidir. Bu təsnifatın çıxış nöqtəsi Berscheid və Walster’in ehtiraslı, romantik eşqi uyğun idrak işarələrlə eyniləşən fizioloji xəbərdarlıq olaraq təyin olunmuş yanaşmaya əsaslanır. Ehtiraslı eşq, bütün maraq və diqqətin müəyyən bir adama yönəldildiyi, mümkün olan bütün zamanın bu adamla keçirilməyə istəndiyi və əksəriyyətlə bu adamla əlaqədar həqiqi olmayan qiymətləndirmələrin iştirak etdiyi sıx bir romantik vəziyyət olaraq təyin olunmaqdadır. Ehtiraslı eşqdə bir başqasına qarşı sıx bir fizioloji xəbərdar edilmə və yönüm söz mövzusudur. Gündəlik dildə, “hər an onu düşünürəm”, “buludların üzərində gəzir kimiyəm” kimi ifadələrlə dilə gətirilən duyğular ehtiraslı eşq kimi təsnif vəziyyətə qarşılıq gəlməkdədir. Hatfield ‘i) tərifinə görə “ehtiraslı eşq, digər adamla birlikdə olmaq üçün sıx istək eşitmə və dərin bir fizioloji xəbərdar vəziyyətidir. Qarşılıqlı eşq (digər adamla birlikdə olma) təmin və coşğu, qarşılıqsız eşq (ayrılma) isə boşluq, qayğı və kədər ilə əlaqələndirilir. Hatfield və Walster ehtiraslı eşq üçün üç əsas şərt təyin etmişlər. Birinci şərt, adamın eşq anlayışını qəbul edən və gənclərə öyrədən bir mədəniyyətdə yetişmiş olmasıdır. Ehtiraslı hissin ortaya çıxması üçün ikinci şərt, uyğun bir eşq obyektin varlığıdır. Çoxu adam üçün bu qarşı cinsin fiziki olaraq cazibədar bir üzvüdür. Üçüncü şərt isə eşq olaraq şərh olunan romantik xəbərdar vəziyyətidir. Ehtiraslı eşq duyğusunu ölçmək məqsədiylə Hatfield və Sprecher “Ehtiraslı EŞQ Dinamikası” nı inkişaf etdirmişlər. Miqyası “birlikdə olma istəyi” nin , romantik və davranış göstəricilərini ibarətdir.
Düşünmə komponentləri:
1. Davamlı olaraq partnyoru düşünmə və ya onunla məşğul olmağı,
2. Aşiq olunan adamın və ya əlaqənin ideallaştirilmasi
3. Aşiq olunan adamı tanıma və onun tərəfindən tanınma arzusunu ölçən ümumi səkkiz maddəni ehtiva etməkdədir.
Romantik komponentlər:
1. Digərinə qarşı çəkim- xüsusilə cinsi çəkiliş; işlər yolunda getdiyində müsbət duyğular hiss etmə,
2. Bir şeylər tərs getdiyində mənfi duyğular hiss etmə,
3. Eşqinə cavab istəmə; yalnız sevmək deyil qarşılığında sevilmə istəyi,
4. Tam olaraq və davamlı birlikdə olma arzusu,
5. Fizioloji xəbərdar edilmə ilə əlaqədar səkkiz maddədən ibarətdir.
Davranış komponentlər:
1.Digərinin duyğularını təyin etməyə istiqamətli davranışlar,
2.Digər adamı araşdırmaq,
3.Digərinə kömək etmək ilə əlaqədar ümumi dörd maddə ehtiva etməkdədir.
Hatfield və Walster’a görə duyğular həm zehin həm də bədən tərəfindən formalaşdırılır. İnsanların zehinlərində daşıdıqları nə hiss etmələri lazım olduğu ilə əlaqədar suuralti hisler hiss etdikləri üzərində əhəmiyyətli bir təsirə malikdir. İnsanlar cəmiyyətdən, valideynlərindən, yoldaşlarından və öz yaşantılarından kimin cazibədar olduğunu, tutqunun necə bir duyğu olduğunu və aşiq olan adamın necə davranacağını öyrənmək. Yəni idrak faktorlar insanların duyğularını necə yorumlayacaqlarını təyin edər. Lakin insanlar ancaq müəyyən bir duyğuya uyğun Nervokimyasal sinir sistemi reaksiyaları yaşayırlarsa bir duyğu hiss edə bilərlər. Yəni, zehin və bədən duyğulara imtina qatqılarda tapıla bilər. Fizioloji faktorlar insanların nə hiss edəcəyini və nə sıxlıqda hiss edəcəyini müəyyənləşdirir. Düşüncə faktorları da, romantik həyatı necə qəbul edib, şərhləndirəcəklərini təyin edər. Ehtiraslı eşqdən fərqli olaraq yoldaş tərəfindən eşq termini müsbət duyğular, qarşılıqlı xoşlanma və hörmət, bənzərlik kimi amillərə əsaslanan, dərin şəfqət və romantik yaxınlıq ehtiva edən vəziyyətə qarşılıq olaraq istifadə edilməkdədir. Bu cür eşq, paylaşılan duyğular və yaşantılar yolu ilə zamanla inkişaf edər. Hatfield. yoldaş eşqi “həyatımızı möhkəm möhkəmə bağladığımız adama qarşı duyduğumuz sevgi” olaraq təyin etmişdir. Ona görə, yoldaşi aşan bəzi xüsusiyyətləri vardır.
Düşüncə xüsusiyyətləri: bu cür eşqdə kəslər özlərini açmağa və partnyorlarının sirlərini dinləməyə istəklidirlər. Bir-birlərinin keçmişləri, dəyərləri, güclü və zəif tərəfləri, ümidləri və qorxularını paylaşırlar.
Romantik xüsusiyyətlər: ehtiraslı eşqdə kəslər ümumiyyətlə yaxınlıq istəyərkən yoldaş eşqdə bu yaxınlığa sahibdirlər. İnsanlar partnyorlarını başqalarından daha çox sevdiklərini hiss edərlər.
Validə Abbasova
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu
