Psixologiyanın öyrənilməsi, yəni insan ruhunun / ağılının öyrənilməsinə duyulan maraq insanlığın həyat və dünyanin, sonra isə kainati anlamaq istəməsinin ən təmiz göstəricisidir. Bunun üçün cəmiyyətimizin gələcək inkişafı sağlam dəyərlər sağlam psixoloji maariflənməsi bu gün qlobballaşan dünyada ailə psixologiyasının inkişafı mühüm aspektdən təsir göstərir.
Ailə psixologiyası; fərd, yoldaş və ailələrin əlaqələrində yaşadığı duyğu, düşüncə və davranışlara diqqət və bu sahələrdəkI problemləri ələ alır. Sistem nəzəriyyəsi ilə ailəni kavramlaştırır. Ailə fərdlərinin psixoloji funksiyalarında; ailə dinamikası həyati rol oynadığını ancaq, ailənin keçmişdə yaşadıqlarının və indiki ekoloji faktorların də əhəmiyyətli olduğunu vurğulayır. Ailə cəmiyyətin ən kiçik həyat vahididir. Sağlam bir cəmiyyət, ruhi istiqamətdən sağlam fərdlərin yetişdiyi ailələr ilə mümkündür. Bu mənada ailə fərdlərinin məlumatlandırılması və təhsili əhəmiyyət daşımaqdadır. İkinci modulların evlilikdə əlaqə problemləri ələ alınmaqdadır. Üçüncü bölmənin mövzusu isə ailədə cinsəllik və cinsi funksiya pozuqluqlarının. Dördüncü modul; uşaq, yeniyetme və ailə əlaqələrinin yanında maneəli usaqlari ıolan ailələrin problemlərinə diqqət yetirir. Ailə və şiddət anlayışı, şiddətin növləri, şiddətin mənşəyi və ailə içi şiddət beşinci modulların məzmununu təşkil edir. Altıncı modulların fiziki və ruhi xəstəliklərin fərd və ailə üzərindəki təsirləri ələ alınaraq sıx görülən ruhi xəstəliklər haqqında məlumat verilir. Yeddinci modulların stress və zədə anlayışları ələ alınaraq zədənin fərd və ailə üzərindəki təsirlərinə dayanilmaqdadir. Səkkizinci və son modulların isə ailə təhsili mövzusunda məlumat verilir. Ailə sözcüyü tez istifadə edilməsinə baxmayaraq üzərində uzlaşılmış tək bir tərifi yoxdur. Azerbaycanca lüğətdə, ailə; evlilik və qan bağına söykənən, ər, arvad, uşaq, qardaşlar arasındakı əlaqələrin meydana gətirdiyi cəmiyyət içindəki ən kiçik birlik olaraq təyin olunmuşdur. ailə, içində insan növünün çıxarıldığı, cəmiyyətə hazırlanma prosesinin ilk və təsirli şəkildə meydana gəldiyi, cinsi əlaqələrin təşkil edildiyi, yoldaşlar və ana-babalarla uşaq arasında isti, güvən verən əlaqələrin qurulduğu, iqtisadi tədbirlərin az ya da çox yer aldığı bir ictimai təşkilatdır. Özünə inam isə ailəni, əleyhdar cinsdən iki yetkin adamın qanuni ve en enevi bağlara uyaraq qurduqları bioloji, psixoloji və ictimai funksiyaları olan bir təşkilat olaraq təyin etmişdir. Daha geniş mənada ailə; bir-birlərinə bioloji və / və ya psixoloji bağlarla bağlı, sosial, iqtisadi və romantik qarşılıqlı olan və özlərini eyni dam altında birlikdə həyatın bir parçası olaraq qəbul edən fərdlər olaraq təyin olunmaqdadır. Evlilik isə, qarşı cinsdən iki adamın birlikdə yaşamaq, yaşantıları paylaşmaq, uşaq etmək və yetişdirmək kimi məqsədlərlə etdikləri bir müqavilə olaraq təyin olunmaqdadır . Sosioloji baxımdan ələ alındığında 3 tip ailə vardır: ənənələrə sadiq geniş ailə: 2 çekirdek aile: 3 keçidli ailə ….
Cəmiyyətlərdəki dəyişikliklər; ailənin təməli, funksiyaları və ailə fərdlərinin rolları mövzusunda dəyişməsi də özü ilə gətirmişdir. Müasir cəmiyyətlərdə ənənəvi olaraq qəbul edilən nüvə ailə, keçid ailəsi və geniş ailənin yanında yeni ailə növləri ortaya çıxmışdır. Tək valideyinli ailə, boşanmaların artımıyla birlikdə əksəriyyətlə qadınların valideyn olduğu ailelerdir. Yenidən evliliklər (ögey ailələr), boşanma və ya yoldaşın itkisi sonrası yenidən evlenmelerle ibarət ailelerdir . Ailə sisteminin müalicəsi son 50 ilin yigimidir və bir çox psixoterapevt və psixiatrların qatqısı olmuşdur. Alfred Adler’i ailə müalicəsi tətbiq etmək üçün ilk teorik olaraq göstərə bilərik. Adler, ailənin uşağın inkişafının doğum əmrindən təsirləndiyini və hər bir davranışın bir məqsəd üçün edildiyini söylədi. Adler görə, valideynlər və uşaqlar, ümumiyyətlə, mənfi qarşılıqlı əlaqədədirlər. Bu iki yanlış motiv və yanlış motivlərdən qaynaqlanır. Burada terapevt, onları keçmişə göndərərək, indiki zamanda diqqət mərkəzində olan pedaqoq və təhrikçi rolunu oynayır. Çox nesilli ailə terapiyası modelini Murray Bowen tərəfindən psixoterapeyaya daxil edilmisdir. Burada başdan sona qədər köçürülən ailənin nümunələri ən azı üç nəsildə işlənir. Ailə üzvlərindən birində mənəvi problemlər aradan qaldırılmasa digər nəsillərə ötürülür. Buna görə dəyişiklik ailənin bütün üzvlərini əhatə etməlidir. Bowen teoremində ən əhəmiyyətli xüsusiyyət özünü fərqləndirir. Buradakı düşüncə və düşüncənin psixoloji ayrılığı və fərdlərin başqalarından müstəqilliyi. Psixoterapevtlər burada təlimat rolu və müstəntiq mövqeyindədir. Terapiya prosesində, üçlü olaraq adlandırılan iki ailənin üzvlərinin terapevte tabe olmasina calisilir. Virginia Satir, ise maraq anlayışlarına və ailə müalicəsinə təsir göstərdi güclü və yetişən aile əlaqələrinin qurulması əhəmiyyətini vurğuladı. İnqilab prosesi modeli adlı nəzəriyyədə ünsiyyət və gələcək məqsədlər ailə içində qarşılıqlı əlaqə. Özünə hörməti artırır və cəmiyyətə müvafiq ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə yaratmağa kömək edir.. Birlikdə həyat (cohabitation) isə, evlenmeden ya da başqa bir deyişlə rəsmi nikah olmadan birlikdə həyat yasamaq olaraq təyin olunar.Saglam ailelerin gosdericileri:bagliliq;teqdir etme;birlikde vaxt kecirmeye istekli olmaq;dialoq qurmaq empati qurmaq; krizlərə sosial devalivasiyalara birlikdə qəbullanmaq; ailə üzvlərindən zəif fərdlerin daima dəstəkləmək; ailədəki rolların böyük kiçiyin yerini bilmək.
Validə Abbasova
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu
