Hər canlı, fərd olaraq varlığını təhdid edən ya da təhdid riski daşıyan vəziyyətlərdən öz müdafiə olaraq qaçınar. İnsan şüurunda bu qaçınma, qorxu olaraq qəbul edilməkdədir. Qorxu bu halıyla, adamın varlığını, həyatını davam etdirməsinə xidmət edən müdafiə sistemlərinin bir ön-xəbərdarlıq mexanizmidir və həyatın davam etdirilə bilməsi üçün lazımlıdır. Məsələn, hər insan bu və ya bu ölçüdə itdən qorxar. Yüngül ya da ağır, hətta ölümə səbəb ola biləcək bir təhlükə itdən qorxmaq, adidir və lazımlıdır. Bir itdən gələ biləcək təhlükə üçün lazım olan tədbirləri alaraq bu qorxunun öhdəsindən gələ bilmək, beləcə bir itlə fiziki ya da romantik təmas qura bilmək səviyyəsində tutula bilən it qorxusu, xəstəlikli bir vəziyyət olaraq qəbul edilə bilməz. Çünki bu halıyla, adamın idarəsindən çıxmış olur. Qorxunun, “idarədən çıxması”, həyatın davam etdirilməsi üçün lazımlı olan bir ön-xəbərdarlıq sistemi uyğunlaşma təmin edilə bilməməsi mənasındadır. Insan, o qorxunun, onu qaçınmağa məcbur vəziyyətlərdən qaçınmağı təmin edə bilməz ya da bu qaçınma, onu romantik olaraq rahatlaşdırmaz. Yenə narahatlıq və qorxu içindədir və bu narahatlıq onun gündəlik həyatını istədiyi tərzdə davam etdirməsinə imkan verməz. Onun, sanki öz xaricində işləyən bir mexanizm kimi, özune hökm edən bir xarici güc kimi funksiya görür. Bu halıyla, həyata xidmət edən qorxu, həyata qarşı olan fobike çevrilər. Müəyyən bir varlığa və vəziyyətə bağlanamayan fobiyalar də vardır. Hər şeydən əvvəl, fərdin varlığını təhdid edən bir çox xarici ünsür olduğuna görə, bir çox qorxu və fobi də vardır. Ancaq adamın varlığını təhdid edən xarici ünsürlər bəzən, müəyyən bir varlıq ya da vəziyyətə bağlı olmazlar. Adamın, ümumi mənada öz varlığını təhdid altında qəbul etməsi vəziyyətində, onun şüur altına əks olunan, bu təyin, bir obyekt və ya vəziyyətlə elaqelindirilmemis, naməlum narahatlıq, adamın şüur altında işləyən bir mexanizmlə təyin oluna bir qorxu halına çevrilir. Qorxu halına çevrildiyi anda da, ümumi bir narahatlıq olması nəticəsində, fobike çevrilər. Fobi toplumda sıx görülen bir qaygi pozuqluqudur. Fobyasi olan insanlar “fobik” diye adlandırılırlar. Fobiyalar xalq arasında xəstəlikdən çox xasiyyət ya da şəxsiyyət xüsusiyyəti olaraq düşünüldüyündən müalicəyə müraciət edənlərin sayı azdır. Araşdırmalarda fobi sıxlığının gözləniləndən aşağı çıxmasının ən əhəmiyyətli səbəbi budur. Qadınlarda kişilərə nisbətlə iki yarım qat daha çox görüldüyü müəyyən olunmuşdur. Fobianın səbəbləri mövzusunda fərqli cərəyanların fərqli şərhləri vardır. Freud, fobik şüuraltı qarşıdurmaları olaraq müəyyən edir. Watsona görə isə fobia, şərtli refleksə dayanır. Qorxu yaradan obyekt, vəziyyət və ya fəaliyyəti ilə qarşılaşanda narahatlıq əlamətləri ortaya çıxar. Panik atakda görülən əlamətlərin hamısı fobik vəziyyətlə qarşılaşanda ortaya çıxa bilər, hətta bəzi bədən ifrazatları tutunmayabilir, ürəyin cox çırpınması (sanki yerindən çıxacaq kimi). Fobiaəlamətlərdən bəziləri bunlardır: üz qızarması titrəmə, soyuq tərləmə, nəfəs darlığı, ağız quruluğu, udqunma çətinliyi, boğazda daralma, mədə bulanması, diqqət yayğınlığı, ani təzyiq enişi, şok və s.
Validə Abbasova
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu
