Sağlam bir həyata sahib olmaq hər insanın ideal arzuları arasında yer alır. Sağlam həyat; İnsanın təmizliyinə, yediyi yeməyə diqqət yetirməsi, idman etməsi ilə birlikdə yaz qış xəstəliklərə tutulmadan həyatını davam etdirə bilməsidir. Sağlam həyat adamın olmazsa olmazlarındandır və fərdi həyatımızdan tutunda iş həyatına qədər hər həyatımıza təsir etməkdədir. Sevdiklərinizlə uzun və sağlam bir həyatı paylaşmaq istəyirsinizsə sağlam yaşamaq üçün nə etməniz lazım olduğu haqqında məlumatları bilməniz lazımdır.
Mütəxəssislər, uzun, xoşbəxt bir ömür keçirmək üçün təyin olunan 10 strategiyaya uyğun gəlinməsi lazım olduğunu bildirir. Spirt istifadə etməməyi, sağlamlığınıza nəzarət etməyi, sağlam bəslənməyi, narkotikdən və tütündən uzaq durmağı, məşq(idman) etməyi, nizamlı yuxunu, stressi uzaqlaşdırmağı və kilonuza nəzarət etməyi tövsiyə edən mütəxəssislər, sağlam bir həyat qazandıracaq bu 10 strategiya üçün edilməsi lazım olan proqramı belə açıqlayır:
- Spirt istifadə etməyin: Sağlam bir həyat üçün ilk şərtlərdən biri spirt istifadə etməməkdir. Spirt içməyi seçmişsinizsə, sağlam bir həyat tərzinin açarı, ölçülü qalmaqdır. İçkili avtomobil istifadə etməyin. Spirt qərar vermə qabiliyyətini, əzələ idarəsini və fikri zəiflədər.Hamiləsinizsə içki içməyin. Spirt dölə zərərverir.
- Sağlamlığınıza nəzarət edin: Sağlamlıq problemlərini ortaya çıxmadan fərq etmək, yaxşı və uzun yaşamaq baxımından əhəmiyyətli bir strategiyadır. Nizamlı ümumi sağlamlıq kontrolları etdirin. Yaşınıza, sağlamlıq keçmişinizə və həkim tövsiyəsinə görə nizamlı aralıqlarla sağlamlıq kontrolları etdirmək əhəmiyyətlidir.
- Peyvənd olmağa laqeyd yanaşmayın: Bütün körpələr və uşaqlar difteriya, boğmaca, tetanos, uşaq iflici, qrip,qızılca,suçiçəyi və Hepatit B kimi xəstəliklərə qarşı peyvənd edilməlidir. Uşaq sahibi olmağı planlayan qadın hamiləlik əvvəlində peyvəndlərini nəzərdən keçirməlidir. Yaşınız 65i keçdisə ya da xroniki bir xəstəliyiniz varsa, qrip və sətəlcəm peyvəndi olmalısınız.Səyahətə çıxanlar ölkələrindən ayrılmadan əvvəl lazımlı bütün peyvəndləri etdirməlidirlər.
- Sağlam qidalanın: Uyğun bir qidalanma həm xəstəliyi önləyər həm də baş verən xəstəliyin yaxşılaşmasını sürətləndirər. Əhəmiyyətli bəsləyici ehtiva edən yeməkləri seçin. Doğru nisbətlərdə müxtəlif yeməklər yeyərək sümüklərinizin, toxumaların və orqanlarınızın çalışması üçün lazımlı olan fərqli maddələri təmin edərsiniz.
- Gündə təxminən 6-8 stəkan su içməyə çalışın: Yağ və xolesterola diqqət yetirin. Kərəyağı kimi doymuş yağlar yerinə, otaq istiliyində olan misir, soya və ya günəbaxan kimi doymamış yağlar istifadə edin. Möhkəmlətmə və ya əlavə vitamin ya da mineral qəbul etmədən əvvəl sağlamlıq mütəxəssisi ilə məsləhətləşin. Çox, mütləq daha yaxşı mənasını verməz.
- Narkotikdən uzaq durun: Hər cür narkotik vərdiş etmə təhlükəsini ehtiva edər.Narkotiklər bədənə və beynə zərər verdikləri və vərdiş yaratdıqları üçünçox təhlükəlidir.Sağlam qalmaq baxımından açar strategiyalardan biri də narkotik istifadəsindən uzaq durmaq və bütün dərmanları dozasında istifadə etməkdir. Bir dozanı qəbul etməyi unutduğunuzda sağlamlıq mütəxəssisi ilə məsləhətləşin, dərman istifadə edərkən spirtli içkilər içməyin. Başqasına verilmiş bir dərmanı heç bir zaman istifadə etməyin.
- Məşq(idman)edin: Məşq etmək sağlam həyat tərzinin imtina edilməz ünsürüdür. Əzələləri diriləşdirib qüvvətləndirər, dayanıqlılığı artırar, ürəyi gücləndirər, dövranı yaxşılaşdırar, təzyiqi salar, həzmi asanlaşdırar, çox kaloriləri yandırar, yuxunu nizamlayar, xəstəliklərə qarşı müqaviməti artırar və xəstəlikləri sovuşdurma qabiliyyətini gücləndirər. Fiziki faydalarının yanında məşq ruh halını yaxşılaşdırar, stressi uzaqlaşdırar və zehni oyanıqlığı artırar. Xarici görünüşünüzü dəyişdirərək özünə inamı da gücləndirər.
- Məşq proqramına başlamadan sağlamlıq mütəxəssisinə məsləhətləşin: Ürək narahatlığı kimi məşq etmə qabiliyyətinizi təsir edəcək bir xəstəliyinizin olub olmadığını öyrənməlisiniz. Sağlamlıq mütəxəssislərindən maraq sahələrinizə, ehtiyaclarınıza və ümumi sağlamlıq vəziyyətinizə ən uyğun məşqləri təklif etmələrini istəyin.
-Nizamlı yuxu: Yuxu bədəni güclü, zehini oyaq saxlayar. Bir çox insan xroniki yuxusuzluq çəkər və bu səbəblə fiziki narahatlıqlarla, zehni problemlərlə, yaralanma və qəzalarla qarşı-qarşıya qalar. Ehtiyac duyduğunuz istirahət etməyi təmin etmək üçün məşq edin və doğru yeməkləri yeyin. Hind toyuğu və süd məhsulları kimi bəzi qidalar triptofan ehtiva etdikləri üçün yuxu gətirər. Qəhvə, çay, kola, şokolad, soyuq və isti içkilərin bir çoxu və diyet məhsulları sizi oyaq tutacaq kofein ehtiva edər. Kofeinsiz içkilərə yönəlin və axşamları kofeni qəbul etməkdən qaçının.
- Yataq otağının mümkün olduğu qədər səssiz və qaranlıq olması lazımdır: Çöldən gələn səs-küylərə qarşı qulaqlıq istifadə edin. Otağın sərin olması lazımdır. Bol və rahat gecə paltarları geyinin. Hər axşam eyni saatdayatıb hər səhər eyni saatda oyanmağı inkişaf etdirin. Gündüz yuxularından qaçının. Yatmadan əvvəl ağır yeməkyeməyin və sıx məşq etməyin. Soyuq duş yerinə ilıq suyla yuyunun.
-Stresizini atın: Stress, həddindən artıq tələblərə, alışılmış nizamdakı sıx dəyişikliklərə ya da həyati əhəmiyyətdəki mövzulara bədənin fiziki reaksiyasıdır. İmmunitetin azalması, ürək narahatlıqları, həzm pozuqluqları, əzələlərin yorulması və gərilməsi, dəri problemləri, nəfəs alma problemləri kimi bir çox xəstəliyə səbəb ola bilər.
- Tütündən uzaq durun: Tütün məhsulları istifadəsi önlənə bilər xəstəliklərə və erkən ölümlərə gətirib çıxarar. Tütün məhsulları istifadə etməyin və istifadə edirsinizsə, dərhal buraxın. Siqaret istifadə edənlər öskürək, baş ağrısı və baş gicəllənməsi çəkər. İmtina etməyə qərar verin.Əvvəlcə motivasiya lazımdır. Bu vərdişdən xilas olmağa qətiliklə qərar verin. Qəbul etdiyiniz siqaret sayını azaltmaq son hədəfiniz olmamalıdır. Evinizi siqaretdən təmizlənilmiş bölgə elan edin.
-Çəkinizə diqqət yetirin:Artıq çəki sağlamlığı bir çox şəkildə təhdid edər. Ürəyə yük mindirər və dövranı yavaşladar, sümük və əzələlərdə stress meydana gətirər, nəfəs almağı çətinləşdirər. Şəkər, xərçəng və yüksək təzyiq kimi xəstəliklərə tutulma riskini artırar. Kilo vermək istədiyinizdə daha az yemək yeyin və fiziki fəaliyyətinizi artırın. Həddindən artıq zəif olmanın da həzm problemləri, hormon balanssızlıqları, cinsi istək itkisi və nizamsız ürək atışları kimi sağlamlığa istiqamətli riskləri vardır. Aerobika maddələr mübadiləsini sürətləndirər və bədəninizin enerjini daha təsirli istifadə etməsini təmin edər.”
-İş həyatı:İş həyatınız sağlamlığınız davamlılığı üçün yenə imtina edilməz bir faktordur. İlk olaraq sağlam bir həyat üçün sevdiyiniz işi edir olmanız və etdiyiniz işdən zövq alır olmanız lazımdır. Təbii olaraq bu insanlar arasında çox rast gəlinər bir şey olmamaqla birlikdə çətin bir hadisədir. Bir çox insan həyatını davam etdirə bilmək üçün sevmədiyi işlərdə məcbur olaraqçalışır. Əgər siz sevdiyi işi edən birisinizsə bunun dəyərini bilin.
-Digər faktorlar:Qohumlarınız, dostlarınız, yoldaşlarınız, ailəniz və ünsiyyət halında olduğunuz insanlar sağlamlığınız üçün çox əhəmiyyətlidir. Onlarla qurduğunuz ünsiyyət sayəsində özünüzü daha yaxşı hiss edərsiniz.
Hər birimizi bir ağac olaraq təsəvvür etsək,hədəflərimiz, ideallarımız, gözləmələrimiz və qurduğumuz xəyallar bizim həyata bağlılığımızı təmin edən köklərdir. Köklərimiz hər zaman möhkəm olmalıdır.
Xəzər Universitetinin psixologiya fakültəsinin III kurs tələbəsi
Arzu Rzayeva
