Hər kəsə məlum olduğu kimi müasir dövrümüzün ən aktual problemlərindən biri suisidial davranışdır. Suisid latın sözü olub “sui” – özünü, “seadere” – öldürmək deməkdir. Suisid (intihar) bir qayda olaraq şüur yerindəykən özünü öldürməyə deyilir. Suisid (intihar) ümidsizlikdən, etiraz əlaməti kimi, şəxsi şərəf hissinin qorunması naminə, ağlın qarışması nəticəsində, ağrıya dözməmək üzündən və ya qisasdan qorxmaq üzündən baş verir. Sərxoş və ya narkotik maddələrin təsiri altında özünəqəsd intihar sayılmır. Statistikalara nəzər yetirsək görərik ki dünyada hər 2 saniyədə bir insan intihara cəhd edir və hər 20 saniyədə bir insan suisidi gerçəkləşdirir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən sorğulara əsasən yeniyetmələr və gənclərin 80%-i periodik olaraq suisid haqqında fikirləşirlər. Intihar aktının din ilə də əlaqəsi böyükdür. Əksər islam ölkələrində intiharın sayı ümumi statiskalara nəzərən çox aşağıdır. Çinde her iki deqiqeden bir özünəqəsd hadisəsi baş verir. Belə ki, Çinde il ərzində 250 000-300 000 özünəqəsd hadisəsi qeydə alınır.
İntihar haqqında faktlar:
- Qadınlar intihar haqqında daha çox fikirləşsə dəstatistikalara göre intihar edənlərin əksəriyyəti kişilərdir.
- Ziqmund Freyd, Kleopatra, Adolf Hitler, Sokrat, Çaykovski kimi tanınmış insanlar həyatlarına intihar edərək son qoymuşlar.
- Özünə qəsd edənlərin əksəriyyəti cavanlar olsa da, bu prosesdə həyatını itirənlər daha çox yaşlılardır.
- 10 sentyabr Ümumdünya özünəqəsdə qarşı mübarizə günüdür.
Əksər hallarda intihar edən şəxsin ailəsində eşidirik ki, “çox xoşbəxt görünürdü, heç gözləməzdik” və s. bu tipli cümlələr. Amma nəzərə almalıyıq ki “intihar tipli adam” deyə bir termin yoxdur.
İlk növbə də intiharın (suisid) səbəblərinə nəzər salaq. Bu səbəblər çoxdur: maddi vəziyyət, ailədaxili münaqişələr, depressiya, ixtilaflar və s. İntiharın səbəblərini qruplaşdıraraq psixiatrik, sosial, biloji, genetik və fiziki səbəblərini qeyd edə bilərik.
İntirahara səbəb ola biləcək psixiatrik səbəblər: depressita, şizofreniya, şəxsiyyət pozuntusu və s. psixo pozuntular
İntirahara səbəb ola biləcək sosial səbəblər: sosial mühitdə öz mövqeyini tapa bilməyən insanlar, qruplardan təcrid olunmuş insanlar və s.
İntirahara səbəb ola biləcək biloji səbəblər: beyindəki serotonin maddəsinin azalması intihara meyliliyi artırır.
İntirahara səbəb ola biləcək genetik səbəblər: ailədə intihar edən qan bağı olan yaxının olması insanlarda intihar etmə ehtimalını artırır.
İntirahara səbəb ola biləcək fiziki səbəblər: xərçəng, QİÇS, ürək xəstələrinin intihar etmə ehtimalı yüksəkdir.
Intihar haqqında bir çox yanlış streotiplər var. Bunlar aşağıdakılardır:
- İntihar haqqında fikirləşmək dəlilikdir. Doğru olan isə budur ki, hər bir insan həyatında bir dəfə belə olsa intihar haqqında fikirləşir.
- İntihara bir dəfə cəhd edən insan bir daha cəhd etməz. Bu fikirin tam əksi özünü büruzə verir. Intihara bir dəfə cəhd etmiş insan yenidən cəhd etməyə daha cəsarətli olur.
- Əgər bir insan intihar haqqında qərar verirsə artıq edə biləcəyimizz bir şey yoxdu. Lakin ilk öncə qeyd etməliyik ki, intihar krizi bir müddətlikdi və vaxtında lazımı tədbirlər görülərsə qarşısı alına bilər.
- Intihar haqqında söhbətlər insanda bu haqda fikirlər yaradır. Doğrudur ki bu fikir müəyyən qədər həqiqətə uyğundur, lakin bu intihar haqqında yeni fikirlər yaratmır sadəcə şüuraltında olanları üzə çıxarır.
Intihar edəcək şəxs əvvəlcədən təhlükəli siqnallar və ipucları verir. O öz doğma əşyasını yaxınlarına əmanət edir. Ölüm haqqında tez-tez danışır. “Özümü öldürəcəkmişəm kimi hiss edirəm.”, “Son vaxtlar maşının sürətinə heç fikir vermədən sürürəm.”, “Hər şey daha da pisləşsə dərmanlarım hazırdı.” və s. tipli cümlələrdən istifadə edir.
Əgər ətrafınızda dost-tanışlarınızdan kiminsə intihara meylli olduğunu düşünürsünüzsə nə etməlisiniz? İlk öncə panika yaratmayıb sakitliyinizi qorumağa çalışın, onunla söhbət etməyə çalışın və onu bu fikrindən yayındırmağa çalışın. Lakin heç vaxt tam olaraq məsuliyyəti öz boynunuza götürməyin. Və həmin insanın tez bir zamanda psixoloji yardım almağa yönləndirin. Unutmayın ki, vaxtında müdaxilə olunmazsa problem həll edilə bilməyəcək vəziyyətə gəlib çıxa bilər.
Və nəhayət sonda demək istəyirəm ki, yaşamağa dəyət. Nə olurrsa olsun. Heç kəs üçün yox, özün üçün yaşamalısan və mübarəzə aparmalısan!
Elnarə Əhmədli
Bakı Dövlət Universitetinin, Sosial Elmlər və Psixologiya fakultəsinin, Təhsildə Sosial Psixoloji Xidmət ixtisasının III kurs tələbəsi
