Özünü ifadə etmək , istəklərini və fikirlərini qarşısındakı şəxsə və ya insanlara açıq və aydın bir şəkildə çatdırmaqdır. Özünü ifadə sosial, akademik və iş həyatında böyük rol oynayır, çünki yalnış ifadə insanlar arasında anlaşılmazlıqlara səbəb olur. Üstəlik, özünü ifadə etmək düzgün ünsiyyətin təməl daşlarından biridir. İnsan özünü ən yaxşı şəkildə ifadə etmək üçün özünü də yaxşı tanımalıdır.
Biz əslində kimik?
O anda nə düşünürük və ya istəyirik?
Bu mövzuda təcrübələrimiz və biliklərimiz nədir?
Bu suallara verilən hər bir aydın cavab insanın özünü tanımasına və fikirlərini düzgün ifadə etməsinə imkan verir.
Bəs niyə bütün bu tələblər insanlar üçün vacibdir? İnsan həyatında özünü ifadə etməyin əhəmiyyəti və rolu nədir?
Özünü ifadə etmək bir-birimizlə daha dərindən əlaqə qurmağımıza yardım edir. Başqalarına kömək etmək, xidmət etmək və qəbul etmək üçün empati və anlayışla yaşamağımızı təmin edir. Özünü ifadə etməkdə problemlər az qiymətləndirilə bilər, fərq edilməz və ya hətta cəmiyyətin əksəriyyəti üçün düşünülməsi lazım olmayan bir məsələ kimi qəbul edilə bilər. Digər tərəfdən, bu problem insanların əksəriyyətinin işlərində, akademik və sosial mühitlərində çətinlik çəkməsinə və “heç kim məni anlamır” kimi mühakimələrə səbəb olur. Özünü ifadə etmək başqaları tərəfindən başa düşülməsi üçün bir şərtdirsə, disfunksiya səviyyəsində problemi olan şəxslər psixoloji dəstəyi düşünməlidirlər.
Özünü yaxşı ifadə edə bilməmək qeyri-müəyyən və ya arzuolunmaz nəticələrə səbəb olur. Bəzən onlar həqiqətən heç anlamadıqları şəkildə başa düşülə bilər. Digər tərəfdən, onlar ümumiyyətlə başa düşülmür. Bu ünsiyyət problemləri insanın özünə və ya ətrafına qarşı qəzəb hiss etməsinə səbəb ola bilər. İnsanı öz daxili mühitində getdikcə tənha olmağa məcbur edən və işini və akademik həyatını pozan bir introversiya prosesinə cəlb edə bilər. Ayrıca, özünü ifadə etmək insanlara öz-özünə, yəni refleksli olaraq dəfələrlə özünü təqdim etməyə imkan verdiyindən, bu hərəkət fərdlərin öz-özünə dair anlayışlarına yeni baxış və anlayışlar açmaqda faydalı ola bilər.
Niyə özünüzü ifadə etmək çətindir?
Özünü ifadə etməklə problem yaşamaq olduqca yaygındır. Başqa insanlarla söhbət edərkən gərgin olmaq, çox utancaq olmaq, demək istədiklərini deyə bilməmək, tez-tez səhv başa düşülmək, yox deyə bilməmək, tənqiddən qorxmaq kimi problemlər özünü ifadə etməyi çətinləşdirir. Həmişə qarşı tərəfdən təsdiq gözləmək, tənqid qorxusu, eskiklik hissi və özünə inam problemləri bu simptomları yaşamağınıza səbəb ola bilər. Bu kontekstdə özünəməxsusluq və özünə inam hisslərini inkişaf etdirmək, ilk növbədə insanın özünü ifadə edərkən özünü daha sərbəst və rahat hiss etməsinə səbəb olur. Eyni zamanda, sağlam ünsiyyət üçün tələblərdəki çatışmazlıqlar insanın özünü ifadə etməsini çətinləşdirir.
Qarşılıqlı ünsiyyətdə bu tələblərin nümunələri aydın və anlaşıqlı, təhqiramiz bir dildə danışmamaq və səs tonunu adekvat tutmaq kimi verilə bilər. Çünki ünsiyyətdə alıcı, digər şəxs, şəxsin mesajını öz təfsiri ilə birləşdirir və bu şəkildə başa düşür. Alıcının şərh etdiyi mesajla şəxsin göndərdiyi mesaj arasındakı bu problemlər anlaşılmazlıqlar və özünü ifadə etməkdə çətinliklər yaradır. Digər tərəfdən özünü ifadə etmək yüksək narahatlıq və qaçma davranışı olan insanlar üçün çətindir. Bu insanlar öz istək və hisslərini ünsiyyətdə dəyərsiz gördükləri üçün, ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Bu çərçivədə dinləməyə dəyər bir səsimiz olduğuna inanmırıqsa, ehtiyaclarımızı, ümidlərimizi və xəyallarımızı danışmırıq və ifadə etmirik.
Özümü necə ifadə edə bilərəm?
Özünü ifadə etməkdə yaşanan bu problemlər tezliyi, şiddəti və müxtəlifliyi baxımından insandan insana dəyişə bilər. Ən vacib məqam bu problemlərin insanın özünü göstərməsinə nə dərəcədə mane olduğu və mənfi nəticələrə səbəb olmasıdır. Bu anda qalmaq, duyğuları və düşüncələri düzgün təhlil etmək və aydın cümlələr qurmaq lazımdır. İnsan “mən” dilini istifadə etməkdən çəkinməməli və həmişə istəklərini ifadə etmədən başa düşülməsini gözləməməlidir. “Bu gün çox yoruldum. Bazara gedəcəksən? ” Kimi vəziyyətlərini ümumiləşdirən aydın istəklər etməlidirlər.
Özünü ifadə etmək şəxsiyyətin və şəxsiyyətin inkişafı üçün vacibdir və İncəsənət onu təbliğ etmək üçün çox uyğundur. İnsanlar öz fikirlərini sərbəst ifadə edə biləcəklərini hiss etdikdə, maraqlarını və güclü tərəflərini araşdırmağa başlaya bilərlər. İncəsənətin bir qolu ilə davamlı məşğul olmaq insanlarda “uğur” və “məmnunluq” hissi yaradır, özünütəsdiqdə qeyd olunan özünə inam və hörmətin formalaşmasını dəstəkləyir. Özümüzü sərbəst ifadə etmək şəxsiyyətimizin parlamasına imkan verir.
Müəllif : Günay Məmmədova – Psixoloji Xidmət və Reabilitasiya Mərkəzinin psixoloqu
