Zaman zaman hamımız stressli olarıq. Bu bir təbii gerçəkdir və təkamül üstünlükləri vardır. Stress haqqında eşitməsəydik yaxınlaşan təhlükənin fərqinə varmazdık və onlara qarşı tədbir ala bilməzdik. Heyvanlar aləmini düşünsək stressin həyati bir əhəmiyyəti olduğunu belə söyləyə bilərik. Lakin, hər nə qədər insanlar da heyvanlar aləminin bir üzvü olsalar da insanlar vəhşi təbiətdə yaşayan heyvanlardan çox daha fərqli ekoloji stresrlerle qarşı-qarşıyadır. Çoxumuz ofisdə uzun zaman keçirir, əlimizdəki işi təslim tarixinə yetişdirmək üçün çalışır ya da davamlı ödəmə lazım olan istiqrazlarının düşünürük, belə ki, davamlı stresslə yaşayırıq. Görünən o ki, insanların çoxu xroniki stresə məruz qaldığından; stress insanların çoxu üçün uyumsal bir duyğu olmaqdan çıxmış, bir dezavantaja çevrilmişdir. Kəskin stress lazimlidir çünki bizə uyğun qərarlar vermek üçün köməkçi olar. Müəyyən bir stresle qarşılaşdığımızda böyrəklərin üstündə iştirak edən adrenal bezlərindən adrenalin ifraz olunur və bu kəskin stressə gətirib çıxarar. Lakin əgər günlük yaşantılar davamlı stressə gətirib çıxarırsa, bu zamanla xroniki stresə səbəb olur. Bu vəziyyətdə uzun müddət həddindən artıq miqdarda ifraz olunan adrenalinlə birlikdə stress hormonu olaraq da bilinən kortizon da ifraz olunur. Zamanla bu vəziyyət ürək xəstəlikləri, piylənmə ya da immunitet sisteminin təzyiqlənməsi kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Xroniki stressin depressiya keçirmə riskini də artırdığı bilinməkdədir. Kəskin və ya xroniki stress bir ruhi narahatlıq deyil, lakin bununla əlaqəli bir ruhi narahatlıq vardır: Qayğı pozuqluqları.
Yaxşı, stress və qayğı pozuqluqları arasındakı fərq nədir?
Beyin stress və qayğını fərqli alqilar. Qayğı daha çox qorxuya bənzərdir. Qayğı pozuqluqlarında beyində baş verənlər qorxu vəziyyətində olanlarla dərhal birə-bir eynidir. Əgər qorxu günlük yaşantıda problemlərə səbəb olacaq qədər coxdursa və səbəbsiz yerə ortaya çıxırsa qayğı pozuqluğu adını alır. Məşhur qayğı pozuqluğu, sıradan gündəlik həyat hadisələrinə qarşı həddindən artıq narahatlıq, qorxu və qayğı içindədirlər. Özlərinə ya da sevdiklərinə pis bir şey olacağına dair boş düşüncələr yaşamaqdadırlar. Qayğının sıxlığı və sıxlığı, qorxulan hadisənin təsirinə uyğun deyil. Həqiqi olmayan və adamın nəzarət edə bilmədiyi bu vəziyyətin tipik xüsusiyyətləri narahatlıq, konsentrə olmaqda çətinlik, yuxu pozuqluğu, yorğunluq və əsəbi olmadır. Məşhur qayğı bozukluklarında ən əhəmiyyətli ruhi müddət, adamın ətraf üzərində kontrolsüzlük hissidir. Adamın zehinini, nəzarət edə bilmədiyi hadisələrdən qaynaqlanan təhlükələr davamlı məşğul etməkdədir. Davamlı potensial təklik meydana gətirən xəbərdar edənləri təqib edər və təhlükə meydana gətirməyən xəbərdar edənləri isə nəzərə almaz. Bu düşüncə quruluşu qayğı pozuqluğu yaşayan fərdlərdə aftomatikleşmiştir. Kişiler yaşadıqları qayğının həqiqi olmadığınının fərqində ola bilər ancaq yaşadıqları qayğıya mane ola bilməzlər. Bəzən də qayğılarının həddindən artıq və yersiz olduğunu qəbul etməyə bilərlər. Kişilər qayğıya bağlı fiziki əlamətləri davamlı və sıx şəkildə yaşadıqları üçün, bu fiziki əlamətlər insanlarda fiziki xəstəlik kaygılarına gətirib çıxarmaqdadır. Bu vəziyyət qayğını daha da sıxlaşdıraraq kəslərin ürək, mədə narahatlıqları, baş, boyun, çiyin ağrıları kimi səbəblərlə həkimə başvurmalarına səbəb olur. Məşhur qayğı pozuqluğunun cəmiyyətdə görülmə sıxlığı olduqca yüksəkdir. Qadınlarda kişilərə nisbətlərə görülmə sıxlığı daha yüksəkdir. Bu anda bilinən ənənəvi modelə görə kəskin stress yığılaraq xroniki stresə səbəb olur; xroniki streste qayğı pozuqluqlarına zəmin yaradır.yaşamımızı təhdit edən gundelik olaylar qarşisinda hiss edilən qayğı qorxu kimi duyğular teebidiir. Ancaq bu qayğı və qorxular kontrolunuzdan çıxırsa və ya həyatınızı pis yöndə narahat edirsə mütləq şəkildə bir psixoloq və ya psixiatr yardimi ala bilir ve heyatinizi yaxsi yonde istiqametlendire bilersiniz.
Validə Abbasova
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu
