Paranoya anlayışının öyrənilməsi vaxtı biz motivlərin yerdəyişilməsi ilə rastlaşırıq. Fikirlər düzgün yol üzrə gedir, yalnız o zamana qədər ki, onlar patologiyaya tərəf yönəlmirlər. Paranoik üçün təsadüf anlayışlar yoxdur, onun və onun ətrafının hərəkətləri sərt formada dəqiq müəyyən edilmişdir, lakin o zamana ki, onun fikirləri səhv tərəfə yerini dəyişir.
Əgər normal insanda nəsə təsadüfən olursa, paranoiddə həmişə motiv var, həm özünün, həm də başqalarının onunla bağlı.
Mövhumatçı insan həmişə reallığı qəbul edir, özünü deyil. O mühitdə dəyişikliklərə diqqət yetirir, özünə isə qulaq asmır. Motiv mühitdə axtarılır ki, qeyri mövhümatçı insan üçün tam əksinə – özünün daxilində axtarmaqdır.
Burada demək olar ki, mövhumatçı insan özünü axtarmır, başqalarını axtarır, və bununla motivləri yalnız mühitdə görür.
Psixoanaliz mövhumatçı insanlarla tez-tez qarşılaşır, harada ki, şüursuzun yeraltılarında insanlara dərin hirslə basdırılmışdır və Üstün-Mən onu sıxışdırıb çıxarmışdır. Məhz bu insanlarda mövhumatın yaranmasının mexanizminı anladır. Super-Eqonun mənəviyyat adlanan parçaları İddən gələn destrudo və mortidonu dağıtmağa çalışaraq onu gizlətməyə çalışır. Bununla illərcə yaşayan artıq nevrotika çevirilərək öz tanatosunun enerjisini saxlaya bilmir və ortaya partlayış formasında paranoya çıxır.
Paranoyanın ikiqat furlanıb insanın özündə axtardıqlarını ətrafa yaymağı əslində onun istəklərinin nə qədər real olduğunu istəkdən asılıdır. Yanı paranoyalı insan əslində bu hadisəni istəyir. Qısqanc kişinin qadına qarşı paranoyası özünü müdafiə etmək istəyinin göstəricisidir. “Əgər mən etmişəmsə, oda edə bilər xəyanəti”,- əslində dibdə olan “kaş oda mənə xəyanət etsin, və bu günahkarlıq hissi məndən getsin”.
Qadının ətrafa həddən artıq diqqət yetirməsi, insanlara qarşı şübhələri, əslində onun nə qədər şüurlu formada sıxıntı yaşanmasından söhbət edir.
“Rahat” insan heç vaxt paranoya yaşamaz, çünkü şüursuzluğu təmizdir. Bəzən şüursuzluğu başa düşmək lazımdır. Onu qəbul edib və onunla barışmaq lazımdır. Qəbullanmaq-reallaşdırmaq anlamına gəlmir.
Nə qədər çox şüurla təmiziksə, o qədər şüursuzda bir “çirkik”.
Aydan Xasməmmədzadə
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu, psixoanalitik
