İnsan mükəmməl bir mexanizmdir. İnsan bədəni, başda beyin olmaqla müntəzəm bir maşın və möcüzəli tərzdə dəyişən orqan, heç bir zaman dincələ bilməz .Çünki yatarkən də nəfəs alırıq, ürəyimiz döyünür, daxili orqanlarımız çalışır, bədən temperaturumuz azalır, qaraciyərimiz 500 müxtəlif vəzifəni yerinə yetirməyə fasiləsiz davam edir. Qanımız böyrəklərdən süzülür, sidik kisəsinə dolur, beynə gedən siqnal bizi səhər oyadır.
Bədəndə hər hüceyrə öz işini görür və bir-birinə kömək edir.Qorxu hissinin maddi və fiziki bir əsası olmamasına baxmayaraq, bunu beynimizin dərinliklərində badam böyüklüyündə olan amygdala (badamabənzər cisim) adı verilən qorxu mərkəzimiz həyata keçirir. Qorxu, əsəb, həzz, sevgi, şəfqət, davakarlıq kimi bir çox duyğunun mərkəzi, beynin gicgah payının orta hissəsində yerləşən limbik sistemdir. Bu mərkəzin hər hansı bir şəkildə yaralanma, zəhərlənmə və buna bənzər başqa zədələnmələri nəticəsində insan ölümlə üz-üzə qala bilir. Limbik sistem deyəndə beynin ön orta hissəsində yer tutan bir bölgə nəzərdə tutulur. Bu cür möcüzələrimizi görməzdən gəlib bəzən öz dəyərimizi anlamırıq. Yaradılış möcüzəsi olan insan ona verilən düşünmə qabiliyəti sayəsində kainatda çox üstün yer tutur. Yer kürəsinin ən əziz qonağı hesab edilən insan bütün bu möcüzəli quruluşundan sonra bəzən bəsit şeylərə reaksiya verir. Amma özün haqda ətraflı məlumat alıb da öz daxili aləminin sirli aləm olmasının fərqinə varsan onun, sənin psixologiyanı idarə etməsində nə qədər mühüm rol oynamasını düşünsən həyata baxışın dəyişər. Bəzən naşükürlük edib yaşamını layiqli dəyərləndirməyən bu varlıq heç özü də bilmir nə istəyir bu həyatdan.. O səbəbdən özünü dərk etməli ,ilkindən min bir bilinməyənlə dolu olan mükəmməl bir mexanizm olaraq dünyaya gələn insan həyatda ölümü də göz altına alaraq heç nəyi dərd etməməyi öyrənməlidir. Məhz insan psixologiyasını araşdıran insanlar bu kainatdakı ən əsrarəngiz quruluşları geridə qoyan, sirli quruluşa sahib olan, özünü dərk edərək ondan yardım alan bəşər övladına bu yardımı əsirgəmir. Quruluşa sahib olan insanlıq möcüzələrinin sirrini özündə açır və ona müraciət edən bəşər övladına kömək edir. Əsas məqsəd bizim qəliz quruluşa malik olmamımızı özümüzün dərk etməmiz və bunun da öyrədilməsində psixoloqun çox əziyyətlərə qatlaşmasını vurğulamaqdır. Biz insanlar qəribə möcüzəli varlıqlarıq. Həyatın hər həzzini yaşayıb görüb ani bir anda neqativlə üzləşdikdə hər şeyi unuduruq. Köklənirik yalnız bunu yaradan səbəblərə, əsəbləşirik qıcıqlanırıq. Tez bir zamanda çarəsini tapmağda israrlı olub depresiyaya düşürük. Məsələn: iki insan arasında olan sevgi münasibəti.. qadın və kişi.. qadınların ağlı dərrakəsinə deyil də hislərinə yaxın olduğundan onlar sevgi ayrılığını matəmlə, böyük depresiya ilə qarşılayırlar. Kişilərin isə ağlı hislərinə deyil də dərrakəsinə yaxın olduğundan onlar bu cür halları çox rahat şəkildə atlada bilirlər.
Gender aspektindən yanaşsaq bu mövzu çox mübahisəli və olduqca maraqlı mövzudur. Bircə şeyi unudur insan. Həyatının gözəl anını, sevincini onunla yaşanan heyrətamiz anları. Bəs onlar hara getdi, nə tez unuduldu?!İnsanlar yaşananları tez unudur, yalnız kiçik səhvləri çox tez yadda saxlayıb da bağışlanmaz olurlar. Kolleqam Aygün xanımın məqaləsində qeyd olunmuşdur. İnsan ürəkdən bağışlamağı bacarmalıdır. Hər kəs bu planetin əziz qonağıdır. Növbəti misalım: iki sıravi və ya qohum olan kəslərə nümunədir. Bu insanlar illərlə qohum olur, çörək kəsir sevincin, dərdini bölüşür, rahatlıq tapır, doğmalıq görür , qarşılıqlı anlaşma olur, kiçik-kiçik konfliktlər, amma tez bir zamanda örtülüb basdırılmasını bacarmaq. Bəs nələr olur, bu insanlar niyə hansısa mövzuda anlayış göstərə bilmir. Yaşa dolduqca deyirlər insanlar daha da kamilləşir, müdrikləşir, o dünyanın nə olduğunu düşünür. O zaman niyə insanlar küsür, tez bir zamanda xətt çəkərək həyatından silə bilir, illərlə gülüb sevinib danışdığı bölüşdüyü insanı. Nəyə, kimə guvənir insan. Sonunun ölüm olduğunu düşünərkən nədən bu cür hikkə nümayiş etdirir insan. Əmək itirən insanlar deyirlər: “Həyatınızda kimlərinsə sizə əməyi keçdiyini düşünüb, bunu onun üzünə söyləməyə cürət etdinizmi? Yoxsa qürurunuza sığışdırmadınız? Bu mənim zəhmətimdir, bunu özüm qazandım. Onun heç bir əməyi kecmədi və.s. deyib həyatda qazandıqlarınızı öz uğurunuz saydınız?! Əslində elədir. Sadəcə insan keçmişində kimlərin ona həyatı boyunca əməyi keçdiyini, hər hansı kəlmədən belə stimul alıb həyata davam etdirməsini, daim öz-özünə xatırlayaraq, yalnız çox kicik bir jest fikrən də olsa təşəkkür etməyi bacarmalıdır. Əmək itirmək, dəyər verməmək tez unutmaq, qazandıqları ümumiyyətlə adi bir şey kimi qəbul edib laqeyd yanaşmaq insan inkişafına mənfi təsir göstərir. İnsan doğulduğu andan ölüncəyə qədər kiminsə köməyilə faydalanır. Hər birimiz bu həyatı tərk edəcəyik zamanla. O səbəbdən gəlin, hər birimiz öz unikal dünyamızı qurub yaşayaq.. Biz buna məcburuq.
Gülər Məmmədova
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoloqu, Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universitetinin psixologiya kafedrasının müəlliməsi
