Professor M.Ə.Həmzəyevin Respublikamızda psixologiya elminin inkişafında xidmətləri yüksək olmuşdur. O, Respublikamızda pedaqoji psixologiya və psixolinqvistika sahəsində fundamental tədqiqatları ilə tanınır. Məktəbdə psixoloji xidmətin həyata keçirilməsində ilk addımı atanlardan biri olmuşdur. Respublikamızın onun hüdudlarından kənarda da psixologiya elmini təmsil edən psixoloqlardan biridir.
Həyatı
Həmzəyev Muxtar Əliş oğlu 12 fevral 1929-cu il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonunun Əhmədli kəndində anadan olmuşdur.Əhmədli kənd yeddi illik kənd məktəbində təhsil aldıqdan sonar Laçın pedaqoji məktəbini bitirdikdən sonra 1948-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun məntiq və psixologiya şöbəsinə daxil olaraq 1952-ci ildə həmin institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Məntiq, psixologiya və Azərbaycan dili müəllimi ixtisasını qazanmışdır.
Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu (indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti) 1952-ci ilin payızında həmin institutun psixologiya kafedrasında psixologiya ixtisası üzrə aspiranturaya daxil olmuş və əməkdar elm xadimi professor Ə.K.Zəküzadənin rəhbərliyi altında psixoloji tədqiqatlarına başlamışdır.
Aspiranturanı müvəffəqiyyətlə başa vuraraq 18 may 1956-cı ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Elmi şurasında «İbtidai məktəbin ikinci sinif şagirdlərində samitlər üzrə düzgün yazı vərdişlərinin təşəkkül etməsi və inkişafının psixoloji xüsusiyyətləri» mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək psixologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdür.
1969-cu ilin aprel ayında Azərbaycan Dövlət Universitetinin Elmi Şurasında “Azərbaycan Dili Orfoqrafiya və Durğu İşarələrinin mənimsənilməsi psixologiyası məktəbdə” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək o dövrdə Azərbaycanda ən gənc psixologiya elmləri doktoru olmuşdur.
11 İyun 1971-ci il tarixdə Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə psixologiya kafedrası üzrə professor elmi adına layiq görülmüşdür.
1970-ci ildə Azərbaycanın “Qabaqcıl maarif xadimi”döş nişanı, 1989-cu ildə “Əmək veteranı”medalı,1990-cı ildə “İşdə əla müvəffəqiyyətinə görə”döş nişanı ilə təltif olunmuşdur.Akademik M.Mehdizadə mükafatının laureatıdır.
Dəfələrlə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin fəxri fərmanları ilə təltif edilmişdir. 1978-ci ilin fevralından -2008 –ci ilə qədər Azərbaycan Dillər Universitetinin Psixologiya kafedrasının rəhbəri olmuşdur.
1976-1987-ci illərdə Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının elmi məsləhətçisi olmuşdur. Son 20 il ərzində psixologiya ixtisası üzrə ixtisaslaşmış namizədlik və birdəfəlik doktorluq müdafiə şuralarının üzvü olmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası ekspert şurasının üzvüdür. Yüksək ixtisaslı elmi kadrların hazırlanmasında da xidmətləri böyükdür. Onun rəhbərliyi altında 10-dan artıq namizədlik dissertasiyaları hazırlanıb müdafiə olunmuşdur. 10-dan artıq doktorluq, 20-dən artıq namizədlik dissertasiyasının rəsmi opponenti olmuşdur. 200-dən artıq elmi əsərin, o cümlədən 11 monoqrafiya və kitabçanın, orta və ali məktəblər üçün 10-dan artıq dərslik və dərs vəsaitinin, xeyli tədris proqramlarının müəllifidir, 20-dən çox kitabın elmi redaktoru olmuşdur. 100-dən artıq elmi məqalənin, onlarca dərslik və dərs vəsaitinin, kitab və monoqrafiyaların müəllifidir.
Kitabları:
1. Yazı təliminin bəzi məsələləri (müəlliflərdən biri). Bakı, 1961
2. Durğu işarələrinin mənimsənilməsi psixologiyası. Bakı, 1963
3. Təlim psixologiyasının bəzi məsələləri (Ş.Babayev və N.Şükürova ilə müştərək). Bakı, 1965
4. Ailə tərbiyəsində uşaqların fərdi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması. Bakı, 1966
5. Atalıq borcu. Bakı, 1966
6. Kiçik məktəbyaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri. Bakı, 1968
7. Ailədə uşaqların məktəbə hazırlanması. Bakı,1972
8. Şagirdlərin düzgün yazı vərdişlərinə yiyələnmə xüsusiyyətləri. Bakı,1984
9.Yaş və pedaqoji psixologiyanin əsasları. Yenidən işlənmiş və əlavələr edilmiş 2-ci nəşri.. Dərs vəsaiti. Həmzəyev, Muxtar Əliş oğlu.. Nəşriyyat: Adiloğlu, Bakı, 2003. Səhifə: 280. Dil: .
Dərslik və dərs vəsaitləri:
1. Ana dili. 1-ci sinif şagirdləri üçün dərslik (Ş.Əlizadə və S.Mikayılova ilə müştərək). Bakı, 1963 – 68-ci illər
2. Ana dili.1-ci sinif üçün dərslik. (Y.Kərimovla ilə müştərək). Bakı, 1969-91-ci illər
3. Oxu. İkinci sinif üçün dərslik.(Y.Kərimovla müştərək) Bakı, 1986-89-cu illər
4. Pedaqoji psixologiya. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, 1991
5. Psixofiziologiya (Dərs vəsaiti, E.Şəfiyeva ilə müştərək). Bakı,1998
6. Yaş və pedaqoci psixologiyanın əsasları. Ali məktəb üçün. Bakı, 2000-ci il
Elmi konfranslarda iştirak:
1. Zaqafqaziya psixoloqlarının 2-ci (1960), 3-cü (1962), 4-cü (1965), 5-ci (1970), 6-cı (1974), 7-ci (1977), 8-ci (1980), 9-cu (1983) konfranslarında;
2. SSRİ psixoloqlarının 2-ci, 3-cü, 4-cü, 6-cı, 7-ci qurultaylarında;
3. 18-ci Beynəlxalq psixoloji konqresdə (Moskva,1966,
4. Birinci birgə Təbriz-Bakı xarici dillər konfransında ( Təbriz, 1992),
5. Özbəkistan psixoloqlarının 3-cü konfransında (Daşkənd, 1964),
6. 20-dən artıq respublika elmi konfranslarında iştirak etmiş və maraqlı məruzələrlə çıxış etmişdir.
Yerinə yetirdiyi vəzifələr:
1. Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqogika İnstitutunda Baş elmi işçi, pedaqogika və psixologiya şöbəsinin müdiri. Psixologiya laboratoriyasının rəhbəri. 1056-1974-cü illər.
2. Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutu psixologiya və pedaqogika kafedrasının müdiri.1974-1977-ci illər.
3. Azərbaycan Dillər Universitetinin (əvvəllər APXDİ,ADDİ) psixologiya kafedrasının müdiri 1978-2008 -ci illərdə
M.Həmzəyevin yetirmələri Prf. M.Həmzəyevin rəhbərliyi ilə 10-dan artıq elmlər namizədi yetişmişdir. Onun yetirmələrindən psixologiya elmləri doktoru, prof. S.İ.Seyidovu, dos. A.Ə.Quliyevi, Q.Məmmədovu, Ş.M.Babayevi və başqalarını göstərmək olar. M.Həmzəyev respublikamızda və ondan kənarda onlarca doktorluq və namizədlik dissertasiyasının rəsmi opponenti olmuşdur.
Mənbələr:
1.”Psixologiya” (Ali pedaqoji məktəblərin bakalavr pilləsi tələbələri üçün Prof. S.İ.Seyidov və prof. M.Ə.Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə hazırlanmış dərslik) Bakı – 2007
2. R.Əliyev «Psixologiya tarixi» (2006)
3. Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə., – Psixologiya. Bakı, “Çinar-Çap”, 2006, – 620 səh.
4.Ə.T.Baxşəliyev “XX əsrdə Azərbacanda psixoloji fikrin inkişafı III hissə”,B.,ADPU,1998.
5. “Mollaəhmədli və Mollaəhmədlilər”, kitab, “Adiloğlu” nəşriyyatı , Bakı şəhəri 2007. Səhifə 367
6.https://groups.yahoo.com/neo/groups/psychology_azerbaijan/conversations/topics/271
7. http://az.wikipedia.org/wiki/Muxtar_H%C9%99mz%C9%99yev_(alim)
8.http://adu.edu.az/index.php?option=com_content&view=article&id=167&lang=az
Fəridə Qasımova
AMEA Genetik Ehtiyatlar Institutunun doktorantı, kiçik elmi işçi
http://dushunce.az/entries/aleksandr-makolevski/muxtar-h%C9%99mz%C9%99yevin-az%C9%99rbaycan-psixologiya-tarixind%C9%99-rolu
